اولین دوره جشنواره فیلم مقاومت در شرایطی آغاز شد که مفهوم مقاومت حتی در ادبیات داستانی و شعر جامعه معاصر، نو بود و عملاً کمتر کسی این مفهوم را در جایگاه محوری جریان‌ساز و گفتمان‌ساز در سینما می‌توانست تصور کند.
به گزارش ستاد اطلاع‌رسانی شانزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت؛ در هیچ نقطه از جهان هیچ جشنوارهای در عرصه هنر یا لااقل سینما، بدون ایدئولوژی و سیاستِ‌نگرشی و صرفاً بر مبنای اصول هنری برگزار نمی‌شود چراکه هنر بدون نگرش، بدون ایده، بدون محتوا و بدون جهان‌بینی اساساً بازی با رنگ و فرم است.
گرچه کیفیت آثار سینمایی در تعیین سطح جشنواره‌ها نقش بسزایی دارد اما نباید از اهمیت محتوا و رویکردهای جشنواره‌ها نیز که بیانگر نوع نگاه برگزارکنندگان آن است، غافل شد. هر چه این محتوا فراگیری و قابلیت گستردگی بیشتری داشته باشد و هر چه بر اصول متقن انسانی استوارتر باشد، می‌توان جشنواره را ارزشمندتر دانست.
بر همین اساس و در سال‌های ابتدایی دفاع‌مقدس، بنیاد فرهنگی روایت و انجمن سینمای انقلاب و دفاع‌مقدس با هدف توسعه فرهنگ مقاومت، تاب‌آوری و ایستادگی در برابر هجوم به مرزهای جغرافیایی و فرهنگی ملت و همزمان با آغاز جنگ‌تحمیلی، اولین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت با نام قبلی جشنواره فیلم دفاع مقدس را در تاریخ ۳۱ شهریور تا ۷ مهرماه سال ۱۳۶۲ به سردبیری حسین وخشوری برگزار کردند.
جشنواره مقاومت (دفاع مقدس) در حالی برگزار شد که برای جامعه ایرانی که هنوز طعم شیرین انقلابی نورس را مزه‌مزه می‌کرد، هیچ موضوعی مهمتر از جنگ نبود و شاید به دست گرفتن هیچ دوربینی مهمتر از اسلحه نبود. در چنین شرایطی برگزاری جشنواره فیلم که هم نیازمند نیروی‌انسانی بود و هم به لحاظ مالی و بروکراسی اداری بخشی از توان کشور را هزینه می‌کرد، خطر بزرگی بود که می‌توانست شأنیت و شخصیت برگزارکنندگان را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد چراکه در شرایط جنگی برگزاری جشنواره فیلم از نظر بسیاری نه‌تنها هیچ ضرورتی ندارد بلکه سبب از بین بردن تمرکز جامعه خواهد شد.
با این همه اما اولین شعله جشنواره فیلم مقاومت در شرایطی روشن شد که هنوز مفهوم مقاومت در ادبیات داستانی و شعر جامعه عرفان‌پیشه و متمدن ایرانی، مفهومی نوظهور و زادة دوران مشروطه بود و عملاً کمتر کسی این مفهوم را به چشم جریانی که می‌تواند گفتمان سینمایی ایران و بسیاری از کشورهای منطقه را تحت‌تأثیر قرار دهد، می‌دید.
پشتوانه عاشورایی جامعه ایرانی اما سبب شد جشنواره در همان دوره اول برگزاری و زودتر از آنچه انتظار می‌رفت، با روح هنر سینما آمیخته شود و آغازگر گفتمانی باشد که بعدها توانست از مرزهای جغرافیایی کشورهای منطقه فراتر و از مرزهای فرهنگی ادیان نیز عبور کند و مقاومت را نه به عنوان یک مفهوم صرفاً دینی و مذهبی، که به عنوان یک مفهوم اجتماعی در جامعه انسانی تبیین کند.
در دوره اول این جشنواره، مهدی حجت،محمد بهشتی، مهدی کلهر، سینا واحد، محمدحسین حقیقی، بهرام ری‌پور که همگی یا در عرصه مدیریت فرهنگی و یا هنر سینما، از افراد نام‌آشنا بودند، به عنوان اعضای هیئت‌داوران انتخاب شدند. ترکیب تیم داوری متشکل از اهالی سینما و فرهنگ، پژوهشگران بود و همین ترکیب بیانگر نگاه جدی برگزارکنندگان به مفهوم مقاومت و لزوم تولید آثار فاخر و قابل‌دفاع با محوریت این مفهوم بود.
قلم طلائی (سینمای ویدئویی) و جلوه‌گاه نور (فیلمنامه) دو بخش اصلی جشنواره فیلم مقاومت در نخستین دوره، هر کدام میزبان تعداد حداقلی آثار بودند که البته برای جشنوارهای نوپا و مفهوم‌محور شگفتی محسوب نمی‌شد.
در اولین دوره و بعد از داوری آثار، جوایزی تحت عناوین مختلف به افراد اعطا شد.
لوح یادبود در بخش فیلم مستند کوتاه به «آبادان شهر مظلوم» ساخته محمدرضا اسلاملو، محصول سیمای جمهوری اسلامی ایران واحد تلویزیون سپاه پاسداران رسید. اثری با محوریت مقاومت عده‌ای در برابر رژیم بعث و ترک نکردن آبادن حتی در شرایطی که شهر از سکنه خالی شده بود و این دقیقاً همان حرفی بود که جشنواره برای زدن آن زبان باز کرده بود.
لوح یادبود بهترین فیلم مستند بلند نیز سهم «چهل شاهد» ساخته واحد جنگ تلویزیون، شد. اثری که دوران آموزشی ۴۰ دانش‌آموز بسیجی در مسجد الجواد اهواز به سرپرستی شهید حاج اسماعیل فرجوادی و زیرنظر فردی به نام اورعی را روایت می‌کرد. جوانانی که قرار بود در کنار رزمندگان، منعکس‌کننده و روایتگر جنگ و شاهد شهادت شهیدان باشند و صحنه‌های دفاع‌مقدس را با دوربین‌های ۸ به تصویر بکشند. این گروه بخش مهمی از خاطرات جنگ را بی‌واسطه و کاملاً حقیقی ثبت کردند و بعدها تعدادشان به ۲۵۶ نفر رسید اما از هسته اولیه این گروه ۴۰ نفره تا پایان جنگ نیمی یا به شهادت رسیدند و یا مفقودالاثر شدند.
در این دوره، لوح یادبود بهترین فیلم داستانی کوتاه نیز به «معلم من» ساخته غلامرضا جنت‌خواه‌دوست (تولید سازمان صداوسیما) رسید. فیلمی ۱۶ میلی‌متری که راوی رزمندة جوانی بود که دوپایش و دست راستش را در جبهه و روی مین از دست داده بود اما به ایمانی محکمتر رسیده بود و حالا کسب‌وکار و شغلی نیز داشت.
بهترین فیلم داستانی بلند که لوح یادبود نخستین دوره جشنواره فیلم مقاومت را از آن خود کرد، «کیلومتر۵» ساخته حجت‌الله سیفی بود که به داستان دو سوزنبانی می‌پرداخت که هر روز شاهد حرکت ترن‌هایی بودند که داوطلبان را به سمت جبهه می‌بردند. در این فیلم هدایت‌الله نوید، افسانه رایگان، مونا سیفی، پریدخت اقبالپ‌ور، محرم شاه‌بخشی، رامین عبادی، اسماعیل سرپرست، داوود نجفی، علیرضا محمدحسینی، حسین غفوری، محسن علیخانی، محمد حاج‌حسینی بازی داشتند.
همچنین در این دوره از صداوسیما به عنوان پرتلاش‌ترین و موفق‌ترین نهاد در تصویر ابعاد گوناگون جنگ تحمیلی تقدیر شد.
محمدرضا اسلاملو برای کارگردانی «آبادان شهر مظلوم»، محمد داوودی و فرهاد صبا برای فیلمبرداری «پل آزادی»، هوشنگ کامکار برای موسیقی فیلم «پل آزادی» و اکبر عالمی لابراتوار صداوسیما، هر کدام به عنوان بهترین‌های جشنواره در حوزه‌های مختلف دیپلم افتخار اولین دوره جشنواره فیلم مقاومت را به دست آوردند.
در پایان هیئت‌داوران از «پل آزادی» ساخته مهدی مدنی، «صدای پای نور» کار گروهی، «به کدام مکتب است» ساخته منوچهر عسگری‌نسب، «دو لاله سرخ» ساخته غلامرضا جنت‌خواه‌دوست، «خونین شهر»، «شهرخون»، «شهرعشق»، «کارگروهی» و «بر بال ملائکه» ساخته محمود بهادری، تقدیر ویژه به عمل آوردند.
